Istnieje jednak szereg uwarunkowań eliminujących lub rekomendujących zastosowanie różnych rozwiązań w zależności od konkretnej sytuacji. Na przykład wykorzystanie ciepła systemowego jest uzasadnione głównie na obszarach silnie zurbanizowanych, a w przypadku małych miejscowości czy wsi należy brać pod uwagę raczej różne warianty ogrzewania indywidualnego. Z kolei wysoki ślad węglowy energii elektrycznej w Polsce czyni korzyści w postaci redukcji emisji CO2 mniejszymi od spodziewanych, zaś kotły gazowe, charakteryzujące się wysoką sprawnością energetyczną i niską emisją pyłów, należy uznać za rozsądne rozwiązanie przejściowe dla gospodarstw domowych. Uwzględniając wiek budynków, władze gminne powinny położyć nacisk na termomodernizację, co jednak ze względu na niską opłacalność ekonomiczną takich inwestycji wymaga zazwyczaj dofinansowania. Działania powinny być więc prowadzone w oparciu o plany lokalne, te z kolei muszą uwzględniać wiele uwarunkowań i specyficznych danych, a rozwiązania proponowane przez producentów i handlowców nie są zoptymalizowane pod względem tych potrzeb i budzą często nieufność. Opracowanie lokalnych planów walki z niską emisją, zgodnych z priorytetami krajowymi, ale uwzględniających interesy lokalnych społeczności, jest również szansą na zwiększenie zaangażowania społecznego w działania.
Bardzo przydatną metodę, ukierunkowaną kompleksowo na potrzeby konkretnej gminy czy miejscowości i uwzględniające jej morfologię, opracowano w Głównym Instytucie Górnictwa. Pozwala ona zaproponować mieszkańcom rozwiązania, które są dla nich optymalne. GIG od lat jest partnerem wielu samorządów, realizując projekty zarówno dla małych miast i gmin, jak i dużych aglomeracji. Szeroka oferta Instytutu powoduje, że samorządy chętnie korzystają z opracowanych tu technologii, produktów i rozwiązań. Ich tematyka rozciąga się od tradycyjnych problemów związanych z oddziaływaniem przemysłu górniczego, przez kwestie ochrony środowiska i rewitalizacji terenów, aż po ekspertyzy w zakresie planowania procesów inwestycyjnych. W ramach pracy statutowej „Ocena efektywności środowiskowej i kosztów wykorzystania różnych źródeł ciepła u użytkowników końcowych” opracowano metodę wykonania modelu energetycznego miejscowości, służącego do zdiagnozowania stanu obecnego oraz oceny potencjalnych skutków różnych wariantów modernizacji energetycznej.
Badania przeprowadzono w 2020 roku dla jednej z miejscowości w woj. śląskim, na podstawie typowych ankiet gminnych używanych do rozpoznania potrzeb mieszkańców pod kątem dotacji. Pytania dotyczyły powierzchni budynku, stanu i wieku urządzeń grzewczych i dostarczających ciepłą wodę, zużycia paliwa, wykonanych ociepleń, wymiany stolarki, posiadanych źródeł energii odnawialnej, a także planowanych modernizacji. Łączną liczbę budynków mieszkalnych oszacowano na 600, w tym około 35% stanowiły budynki wielorodzinne. Analiza wykazała ich niską efektywność energetyczną. Połowa budynków okazała się starsza niż 50 lat. Około 60% przeszło usprawnienia energetyczne, a około 20% posiadało odnawialne źródła energii. Budynki wyposażono w większości w kotły lub piece węglowe, a ok. 75% źródeł ciepła nie posiadało deklaracji zgodności z normami. 85% ankietowanych mieszkańców wyraziło chęć wymiany źródła ciepła. Połowa mieszkańców była zainteresowana kotłem gazowym, 25% kotłem węglowym 5 klasy, 37% ociepleniem budynku i wymianą stolarki, a 31% montażem ogniw PV. Jednak wśród właścicieli najstarszych budynków odsetek osób deklarujących chęć podjęcia działań był znacznie niższy i wynosił ok. 50%. Wyniki wskazały jednoznacznie na potrzebę podjęcia działań informacyjnych, a także skierowania środków finansowych w ramach interwencji publicznej do grup wrażliwych.
Wyniki takiej kompleksowej analizy, łączącej perspektywę energetyczną, środowiskową i kosztową dla wybranych rozwiązań, dają samorządom solidną podstawę do zdiagnozowania problemów i potrzeb oraz opracowania lokalnego planu transformacji energetycznej, uwzględniającego uwarunkowania takie, jak np. morfologia danego obszaru (gmina, miejscowość) czy efektywność różnych źródeł energii w konkretnych warunkach lokalnych, a także dobór właściwych narzędzi wsparcia.
Problem zanieczyszczenia powietrza w Polsce, wynikający z powszechnego stosowania nieefektywnych i przestarzałych kotłów węglowych nie znajduje swojego odzwierciedlenia w innych krajach europejskich, w których głównym paliwem do wytwarzania ciepła jest gaz ziemny. Uwarunkowania gospodarcze oraz geograficzne decydują jednak o tym, że w Polsce węgiel nadal pozostaje głównym surowcem do wytwarzania ciepła, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku węgla, jak również dodatkowo generuje powstawanie smogu. Narzędzia do walki z tym zjawiskiem, na poziomie narodowych strategii oraz programów finansowania powinny być niewątpliwie wsparte poprzez strategie dedykowane samorządom lokalnym, a plany inwestycyjne w nich zawarte powinny uwzględniać dofinansowanie zarówno ze środków krajowych, jak i unijnych. Tylko takie podejście zapewni ich skuteczne wdrożenie i osiągnięcie zakładanych celów ekologicznych.
BJ
